Het Verboden Rijk is een vrij ongebruikelijk boek. Aan de ene kant is het een historisch verhaal dat de avonturen van de Portugese dichter Luis de Camoës uit de 16e eeuw vertelt, maar aan de andere kant worden de omzwervingen van een 20e eeuwse marconist (radiobediener) op een schip verhaald. Deze verhalen lijken niets met elkaar te maken te hebben, maar worden meer en meer vervlochten met elkaar. Deze roman uit 1932 van Slauerhoff werkt als een spannend en meeslepend verhaal, maar ook als een boek met diepere betekenissen. Het is echter nog niet gemakkelijk om het verhaal in één stroming te laten passen. Toch zijn er wel wat opties te noemen.

Vooral in de 20e eeuw was er een explosieve toename in het aantal literaire stromingen. Naarmate de samenleving meer en meer ging veranderen kwamen er steeds meer meningen over de manier waarop kunst moest worden gemaakt. Hierbij werd vaak gebroken met de traditie, omdat er meer oog kwam voor de onkenbaarheid en onmogelijkheid van expressie van de werkelijkheid. Uit de vele stromingen is het lastig om Het Verboden Rijk ergens in te laten passen. Toch springen er naar mijn mening twee stromingen uit, waar dit boek in thuishoort, waar de één net iets belangrijker is dan de tweede.

De eerste en belangrijkste stroming waar dit boek bij hoort is de neoromantiek. Dit is een latere vorm van de romantiek. In deze stroming staan de innerlijke beleving en de persoonlijke gevoelens van de karakters centraal. Het is niet zo zeer beschrijvend, maar het gaat om de persoonlijke belevenis. Dit is zeker het geval in het boek. Waar de marconist aan het woord is, wordt de wereld somber en donker beschreven, zoals zijn gemoedstoestand. Als Camoës aan het woord is, krijgt alles een erg poëtische toon. Ook China wordt op een westerse manier afgebeeld, die misschien niet strookt met de werkelijkheid. In dit boek wordt de werkelijkheid dus zo nu en dan verbogen door de blik van de karakters.

Er zijn echter nog een hoop andere redenen waarom dit boek bij de neoromantiek hoort. Neoromantiek heeft een sterk escapistische kant. Men vindt weinig interesse in de alledaagse werkelijkheid en daarom ontstaat er de drang om weg te vluchten. Dit uit zich op vooral twee vlakken, die allebei expliciet aanwezig zijn. 

De eerste is ruimtelijk vluchten. Verre reizen en exotische plekken staan hier centraal. Daar is hier natuurlijk volop sprake van, omdat bijna het hele verhaal zich afspeelt in en rondom China. Het exotische karakter van China valt hier op en de lange en gevaarlijke boottochten. 

De tweede variant is temporaal vluchten, oftewel het vluchten naar de toekomst of het verleden. In dit geval reist Slauerhoff natuurlijk naar het verleden, naar de 16e eeuw, daarmee is dit dus ook een (alhoewel niet zo strikte en betrouwbare) historische roman. Beide vormen van vluchten zijn bijeengebracht.

Een ander, zeer belangrijk, aspect van de neoromantiek is het hebben van verlangens waar je geen gehoor aan kan geven. Men bereikt niet wat hij wil bereiken. Dit ligt min of meer ten grondslag aan het hele boek. De marconist kan het geluk waar hij naar streeft niet bereiken. Camoës kan Diana, zijn geliefde, niet bereiken, omdat de koning dat verbiedt. Pilar (de dochter van de gouverneur, Campos, van Macau, de Portugese stad in China, waar het verhaal zich grotendeels afspeelt) kan het ook niet voorkomen dat ze uitgehuwelijkt wordt aan Ronquilho, terwijl ze dat niet wilt. Het boek staat vol met onvervulde verlangens.

Met al deze aspecten past Het Verboden Rijk perfect in de neoromantiek. Maar daarmee is nog niet alles verklaard.

Naar mijn mening is er ook sprake van Magisch-Realisme, maar niet in het gehele boek. In het verhaal gebeurt er niet veel bovennatuurlijks, op een bepaald moment in het boek na. Dit is op het moment dat de levens van Camoës en de marconist samen beginnen te vallen. Er gebeuren dan allerlei onverklaarbare en vreemde dingen. De marconist hoort bijvoorbeeld allerlei berichten uit de 16e eeuw door zijn radio. De avonturen van de marconist beginnen later ook wel erg verdacht veel te lijken op de avonturen van Camoës. Maar vooral het moment waarop de marconist zichzelf naar hem toe ziet rennen (dit kan Camoës zijn) en waarop de twee, Camoës en de Marconist één zijn geworden wijst op een andere realiteit. Dit leidt tot zijn climax in de scène waarin deze figuur in een geruïneerde kerk aangevallen wordt door 16e eeuwse Chinezen. Deze scènes gaan verder dan de neoromantische stijl. Deze magische gebeurtenissen worden verder ook niet echt uitgelegd. De personages die deze ervaringen ondergaan letten er ook niet echt op, alsof de gebeurtenissen deel uitmaken van de werkelijkheid in het boek en die werkelijkheid komt niet overeen met onze werkelijkheid. Dit zijn allemaal kenmerken van het magisch-realisme.

Het Verboden Rijk past in met name twee stromingen: de neoromantiek en het magisch-realisme. Het boek hoort bij de neoromantiek vooral vanwege de historische en verre setting, maar ook vanwege de innerlijke beleving van de hoofdpersonen en hun onvervulde verlangens. Het verhaal past bij het magisch-realisme, vanwege de vele onverklaarbare gebeurtenissen die deel uitmaken van de werkelijkheid in het boek, maar niet overeenstemmen met onze werkelijkheid. 

Bronnen

Slauerhoff, J (1932) Het Verboden Rijk