De neoromantiek is een reactie op het naturalisme en het realisme. Kenmerkend voor de neoromantiek is het ontvluchten van de werkelijkheid en deze niet exact weer te geven. Deze ontvluchting kwam voort uit kritiek op de ‘lelijke’ wereld van machines, verstedelijking en sociaal schrijnende omstandigheden in het Interbellum. Dit uitte zich in een subjectieve, fantasievolle en idyllische schrijfstijl. Fantasievol is dit boek absoluut niet, het toont de werkelijkheid zoals die is. Maar hoe het naturalisme vooral de slechte kanten van de realiteit weergeeft, zo legt Thijssen vooral de nadruk op de positieve kant van de realiteit. Hij laat het belang zien van goed onderwijs.

 

Een belangrijk kenmerk van de neoromantiek is persoonlijke psychologische ontwikkeling. Staal schrijft veel over de ontwikkelingen van zijn leerlingen. Zo beschrijft hij hoe Leentje Roos, eerst een onbeschaafde arme sloeber, gegroeid is tot een beschaafd kind met nette manieren. “Dappere lieve kleine klimster, denk ik dankbaar, wat ben je toch al opgeschoten in die paar jaar dat ik je meemaak”. Hij beschrijft de persoonlijkheden en de ontwikkeling van een heleboel van zijn leerlingen. Ook schrijft hij over zijn eigen persoonlijke ontwikkelingen wat betreft zijn manier van lesgeven. Hij probeert telkens nieuwe manieren van lesgeven uit, de meeste manieren van lesgeven werken even, maar na een tijdje werken ze toch niet meer; “ ‘Bah’, zei ik, ‘die lijst is ook alweer afgelopen, die helpt al niet met een klas zoals deze”. 

 

Een ander neoromantisch kenmerk is subjectiviteit; de gebeurtenissen worden beschreven uit het oogpunt van de hoofdpersoon of verteller, ze zijn niet op feiten gebaseerd. Dit boek is een dagboek waarin Staal al zijn ervaringen van het lesgeven beschrijft. Alle gebeurtenissen in het boek zijn beschreven vanuit het perspectief van de meester.

 

Ook is eenzaamheid een kenmerk van de neoromantiek. Oppervlakkig gezien is Staal niet eenzaam. Hij woont immers samen met zijn vrouw en hun kindje Greetje. Desondanks voelt hij zich wel eenzaam en onbegrepen door zijn vrouw. Zij praat neerbuigend over zijn leerlingen: ze ziet hen alleen als arme stakkertjes en verder niks. Zij wil het liefste dat Staal hogerop komt en gaat werken op een ‘betere’ school. Hij ergert zich hieraan. Hij is gehecht aan zijn klas en geeft om zijn kinderen. Hij hoeft helemaal niet zo nodig hogerop te komen. Toch gaat hij niet in discussie met zijn vrouw. Hij denkt dat zij hem toch niet begrijpt, wat waarschijnlijk ook zo is. 

 

Het stellen van een hoger doel past goed in de neoromantiek. Het doel is niet iets wat je letterlijk kan zien, maar iets hogers. Het doel in dit boek is niet dat de kinderen goede cijfers halen en dat Staal steeds meer gaat verdienen. Het doel is een gelukkige klas: “M’n heerlijke, lieve, lastige stel, ik weet eigenlijk maar één ding: de jaar of wat dat ik jullie heb en dat jullie mij hebben, behoren wij enkel maar een gelukkige klas te zijn. En de rest is nonsens hoor, al zal ik dat jullie nooit zeggen”. Dit is de laatste zin uit zijn dagboek.

 

In het Interbellum, de periode tussen de twee wereldoorlogen, vond een belangrijke literaire verandering plaats: de kritiek op de maatschappij groeide. Die kritiek is goed merkbaar in De gelukkige klas. De volgende drie fragmenten illustreren dit. Staal moet een klein aantal kinderen selecteren voor extra Franse of Engelse les. Hij loopt tegen het probleem aan dat hij bijna elk kind wil selecteren: hij gunt iedereen dat extra onderwijs en die extra kans. Hij komt erachter dat bijna elk kind in zijn klas, als die nog wat meer oefent, slim genoeg is voor die extra lessen. Hij weet ook dat van degene die hij niet selecteert voor de extra lessen later niet veel terecht komt. Hij vindt het vreselijk dat hij nu al van elk kind de toekomst moet bepalen. Dit is een aanklacht tegen de selectie van kinderen op jonge leeftijd, waardoor een eerlijke kans op een goede toekomst hen wordt ontnomen. In het volgende fragment geeft Thijssen kritiek op de opvatting dat kinderen van een dubbeltje geen kwartje kunnen worden. Na de lagere school leren de arme kinderen niet verder, hun ouders hebben ze thuis nodig of ze moeten werken: “Bertha kwam zo gauw mogelijk in het huishouden”. Doordat de ouders geen geld hebben om hun kinderen door te laten leren, krijgen ze geen goede opleiding en blijven ze net zoals hun ouders arm. Het laatste fragment beschrijft de kritiek op allerlei regeltjes bedacht door buitenstaanders, zoals inspecteurs. Van de inspecteur moeten alle onderwijzers een boek bijhouden, waarin ze elke dag de behandelde lesstof opschrijven. Staal doet dit braaf, maar weet dat het tijdverspilling is. De inspecteurs denken dat ze hierdoor goed onderwijs kunnen waarborgen, maar eigenlijk weten veel van hen helemaal niks van het vak lesgeven af.

 

Dit boek zou daarom ook geplaatst kunnen worden in de literaire stroming het sociaal- realisme. Het is namelijk een aanklacht tegen de sociaal schrijnende omstandigheden in die tijd waarin een groot deel van de bevolking leefde in armoede en slechte hygiënische omstandigheden. De kansen waren ongelijk verdeeld. Immers zoals hierboven al beschreven is: arm geboren worden, is arm blijven. Als meester Staal op bezoek gaat bij een zieke leerling treft hij hem aan in een armoedig en zwaar onhygiënisch huis: “Het was een gruwelijk bezoek. Hij lag in een ledikant in een achterkamer, bij het raam, onder een donkerbruine deken. ‘een paardendeken’ dacht ik - misschien ook doordat er in de kamer een benauwde stallucht hing, een dierenlucht…”.

 

Al met al past de gelukkige klas het beste in de literaire stroming van de neoromantiek. De kritiek op de maatschappij, het subjectivisme, de persoonlijke psychologische ontwikkelingen, de eenzaamheid en het hogere doel passen onder deze stroming. Een typisch neoclassicistisch boek is het echter niet. Een idyllische en fantasievolle schrijfstijl ontbreken. De gelukkige klas is ook te plaatsen in het sociaal realisme. Het geeft immers de slechte leefomstandigheden van een groot deel van de bevolking in die tijd weer. 

 

Bronnenlijst

 

Algemeen letterkundig lexicon · dbnl. (2012). Geraadpleegd op 1 februari 2021, van https://www.dbnl.org/tekst/dela012alge01_01/dela012alge01_01_02541.php

 

de Moor, W. A. M. (1995). Ons Erfdeel. Jaargang 38 · dbnl. Geraadpleegd op 1 februari 2021, van https://www.dbnl.org/tekst/_ons003199501_01/_ons003199501_01_0093.php

 

Donselaar, K. (2021, 5 februari). Leesverslag stromingsboek: De gelukkige klas. Geraadpleegd op 2 februari 2021, van http://koendonselaar.blogspot.com/2013/11/leesverslag-stromingsboek-de-gelukkige.html

 

Lafranca, J. (2015, 15 april). De gelukkige klas (1926) - Theo Thijssen Museum. Geraadpleegd op 1 februari 2021, van https://www.theothijssenmuseum.nl/theo-thijssen/boeken/item/96-de-gelukkige-klas-1926

 

Stromingsboek 1 De gelukkige klas. (2013, 26 november). Geraadpleegd op 1 februari 2021, van http://leesdossierroosmarijnpost.blogspot.com/2013/11/stromingsboek-1-de-gelukkige-klas.html

 

Wikipedia-bijdragers. (2014, 28 januari). De gelukkige klas. Geraadpleegd op 1 februari 2021, van https://nl.wikipedia.org/wiki/De_gelukkige_klas

 

Wikipedia-bijdragers. (2020a, 16 april). Socialistisch realisme. Geraadpleegd op 2 februari 2021, van https://nl.wikipedia.org/wiki/Socialistisch_realisme

 

Wikipedia-bijdragers. (2020b, 22 mei). Neoromantiek. Geraadpleegd op 2 februari 2021, van 

https://nl.wikipedia.org/wiki/Neoromantiek

 

Wikipedia-bijdragers. (2021, 18 januari). Theo Thijssen. Geraadpleegd op 2 februari 2021, van https://nl.wikipedia.org/wiki/Theo_Thijssen