Een op de zeven volwassenen voelt zich wel eens eenzaam en maar liefst een op de vier jongeren (Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, 2024). Ongeveer een kwart van de Nederlandse bevolking krijgt in zijn of haar leven te maken met een depressie en in 2020 pleegde zelfs 1.823 mensen zelfmoord (Castagna, 2022). En toch lukt het ons in Nederland niet om voldoende hulp te bieden. Regelmatig staan nieuwssites vol met koppen als “Lange wachtlijsten voor psychologen 'veelkoppig monster'” en “Gebrek aan stageplekken voor psychologiestudenten brengt geestelijke gezondheidszorg in het nauw”. Echter, deze problematiek is niet nieuw.

 In het boek De hond in het lege huis brengt A. Koolhaas de mentale gezondheid van zijn hoofdpersoon Paul aan de orde. Hij voelt zich eenzaam, verlaten en weet niet meer wat het leven hem nog te bieden heeft. Koolhaas neemt de lezer mee in de gedachtes en gevoelens van Paul. Je zou hierdoor haast denken dat dit boek nog helemaal niet zo oud kan zijn; hoe kan het anders zo actueel zijn? Echter, De hond in het lege huis is al geschreven in 1964 en Koolhaas is al een behoorlijke tijd dood. Waarom De hond in het lege huis zo goed aansluit bij deze actuele problemen leest u in dit artikel.

Anton Koolhaas leefde van 1912 tot 1992. Hoewel zijn vader hem niet steunde, had Koolhaas al sinds jongs af aan een passie voor schrijven. Op zijn zevende schreef hij zijn eerste toneelstuk. Tijdens het schrijven had hij het gevoel te verdwijnen in een soort fantasiewereld waarin hij ontsnapte uit de realiteit. Van 1931 tot 1935 studeerde hij aan de Universiteit van Utrecht, waarna hij aan de slag ging in de journalistiek. De liefde voor toneel bleef en hij begon zelfs met een aantal vrienden een toneelclub. Tijdens de oorlog werkte hij voor het NRC, maar in 1952 ging koolhaas voor een positie binnen de Stichting Culturele Samenwerking samen met zijn gezin naar Indonesië. In 1955 keerde hij terug. Ook heeft Koolhuis nog voor de filmacademie gewerkt. In al deze tijd bleef hij schrijven en heeft hij vele boeken uitgebracht, waarmee hij menig prijs gewonnen heeft (Rik, z.d.).

In De hond in het lege huis gaan de hoofdpersonages Paul en Jaqueline jaarlijks naar een afgelegen eiland waar ze een vakantiehuis hebben. Op het eiland bemoeit niemand zich met hen, behalve een hond, die ze Heer Brave hebben genoemd. De volgt hen overal waar ze gaan en gaat ook mee naar het strand, waar het koppel vaak gaat zwemmen. Jaqueline zwemt vaak zo ver weg dat ze niet meer te zien is voor Paul vanaf de kust, maar op een dag was de stroming zo sterk dat Jaqueline niet meer terugkomt. Paul raakt in diepe rouw en gaat naar huis, maar dan realiseert hij zich dat hij de hond heeft opgesloten in het vakantiehuis, maar eenmaal terug is de hond er helemaal niet. Paul heeft het gevoel dat het allemaal zinloos is en doet een zelfmoordploging, maar hij faalt. Paul probeert het leven daarna weer op te pakken, maar blijft worstelen zonder Jaqueline.

De eenzaamheid in Nederland groeit. De al in de inleiding genoemde cijfers zijn absurd. Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2019, 18 april) geeft als definitie van eenzaamheid:  “Eenzaamheid is je niet verbonden voelen. Je ervaart een gemis aan een hechte, emotionele band met anderen. Of je hebt minder contact met andere mensen dan je wenst.” In De hond in het lege huis ervaart Paul ook het gemis van een hechte, emotionele band. Dat begint al het moment dat Jaqueline overlijdt en Paul zich radeloos voelt: “Wat moest hij doen om haar terug te brengen? Ze hadden het allebei altijd mijlen ver verworpen, als de mogelijkheid ter sprake had kunnen komen, dat de een zonder de ander zou moeten leven. Nu leefde de een zonder de ander. De ander was zonder de een, dood. Verdronken, weg.” (De hond in het lege huis, blz. 13)

Op een bepaald moment mist Paul Jaqueline zo dat hij het nu van het leven niet meer in ziet. Hij was nog teruggegaan naar het huis voor Brave, maar die was er helemaal niet. Waarvoor doet hij het dan nog? Paul besluit Jaqueline achterna te gaan en gaat de zee in. Hij zwemt totdat hij niets meer ziet en zijn lichaam zo uitgeput is dat hij niet meer kan. Ondertussen denkt hij na over zijn keuze: “Het was hem vertrouwd, maar hij had het nooit zo verzadigd van zich zelf gevonden als nu. Dat hij zijn leven er in eindigde, was futiel, zoals het futiel was toen Jacqueline er in verdween. Diezelfde eenzaamheid kende ze, de wanhoop om niet naar hem terug te kunnen zonder twijfel, maar misschien ook de slotsom van lief te hebben terwijl je sterft.”(De hond in het lege huis, blz. 36) De BNNVARA schrijft in een artikel over de dood van Oud-minister Ella Vogelaar: “Mensen die zichzelf van het leven beroven, sterven niet aan een angststoornis of aan een depressie; ze sterven om te ontsnappen aan de schaamte, de wanhoop en de eenzaamheid die ze door hun problemen zijn gaan ervaren.”(“Bij Zelfdoding Regeert de Eenzaamheid - Joop - BNNVARA”, z.d.). Deze uitspraak omschrijft precies wat Paul ook ervaart en wat hem drijft tot het einde te gaan: Paul wil ontsnappen aan het leven zonder Jaqueline, hij wil naar haar toe; Hij wil zijn eenzame leven verlaten.

Bovendien geeft Koolhuis in De hond in het lege huis weer dat hoe slecht het ook kan lijken, er altijd nog hoop is. De hond laat zien dat een bestaan waardig is, zolang je maar veerkrachtig bent en geniet van alles wat je pakken kan. Terwijl het eiland wat droevig lijkt met het sombere hotel aan de ene kant en het versleten, beschimmelde fort aan de andere kant, weet de hond vanuit het dorp toch ieder jaar het liefhebbende stel te vinden. Zelfs na de zelfmoordpoging van Paul komt de hond blij naar hem toe: “De hond kwam hem vrolijk genoeg tegemoet en sprong met zijn harde poten nog eens tegen Pauls gehavende benen.”(De hond in het lege huis, blz. 42). Het is haast alsof de hond hiermee iets probeert te zeggen als: “kom op baas, er is nog zoveel moois te ontdekken.” Koolhaas probeert hiermee de lezer een boodschap van hoop te geven, die zowel nu als toen van groot belang is en was.

In De hond in het lege huis beschrijft Koolhuis dus gevoelens van eenzaamheid, die goed aansluiten bij het nu. Hierdoor voelt het haast als een actueel verhaal dat net zo goed een jaar geleden geschreven had kunnen zijn. Bovendien lees je hoe zijn verwarde en eenzame gevoelens leiden tot een zelfmoordpoging van Paul, die het gevoel heeft er alleen voor te staan op deze wereld zoals velen mensen nu helaas ook ervaren. Dat er echter wel hoop is en er mooie dingen in het leven zijn, lees je ook in het verhaal, waardoor De hond in het lege huis dus een goede weerspiegeling is van de gevoelens van velen.



Bronvermelding:

Bij zelfdoding regeert de eenzaamheid - Joop - BNNVARA. (z.d.). Joop. https://www.bnnvara.nl/joop/artikelen/bij-zelfdoding-regeert-de-eenzaamheid

Castagna, G. (2022, 1 december). Cijfers depressie. Trimbos-instituut. https://www.trimbos.nl/kennis/cijfers/depressie/

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. (2019, 18 april). Wat is eenzaamheid? Over Eenzaamheid | Alles Over Eenzaamheid. https://www.eenzaam.nl/over-eenzaamheid/wat-is-eenzaamheid

Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. (2024, 3 januari). Aanpak eenzaamheid. Eenzaamheid | Rijksoverheid.nl. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/eenzaamheid/aanpak-eenzaamheid#:~:text=Bijna%20de%20helft%20van%20de,mensen%20die%20zich%20eenzaam%20voelen.

Rik. (z.d.). Koolhaas, Anthonie (1912-1992). https://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn5/koolhaas