Het verhaal volgt Sint Brandaan, een ongelovige die een bijbels boek leest met allerlei verschijnselen waar hij niet in gelooft. Daarom gooit hij dit boek kwaad in het vuur en hierdoor begaat hij een grote zonde. Een engel verschijnt en vertelt hem dat hij de waarheid zelf moet ontdekken door op reis te gaan om de wonderen van God te aanschouwen. Dit doet hij dan ook gewillig en hij reist langs allerlei wonderbaarlijke en afschuwelijke taferelen met een groep pelgrims. 

Dit hele verhaal wijst duidelijk terug naar een belangrijk onderwerp in de middeleeuwse literatuur: de reisgeschriften. Omdat de mensen vroeger nog gebrekkige kennis hadden van de wereld en stiekem toch wel nieuwsgierig waren, gingen dit soort verhalen rond als een lopend vuurtje. Of de verhalen ook echt gebaseerd waren op de werkelijkheid speelde in principe geen rol. Naast hun gebrekkige kennis is de goedgelovigheid waarschijnlijk ook te wijten aan hun heilige geloof in God; een wonder was iets om je over te verwonderen, niet iets onmogelijks.

 

Een ander kenmerk van typisch middeleeuwse geschriften is het terugkomende thema ‘voorbeeldige levens’ en de zogenoemde ‘Exempelen.’ Predikers in de middeleeuwen hadden door dat het vertellen van hun boodschap in de vorm van een spannend en ontroerend verhaal nou eenmaal beter werkte dan een strenge les. Het was voor de middeleeuwse mens namelijk erg belangrijk om met God in het reine te komen. Hoe ze dit precies konden doen en hoe ze hun lot als zondaars konden omkeren werd geïllustreerd in verhalen zoals ‘De reis van Sint Brandaan’. Hierin wilde men laten zien dat God genadig is en dat zelfs de grootste zondaars hun lot kunnen omkeren om alsnog toegang tot de hemel te kunnen verkrijgen ( door een voorbeeldig leven te leiden). Dit is te zien aan het vaak terugkomende motief in dit verhaal waarin alle wonderen worden toegeschreven aan Gods hand. Het onderstaande stukje uit ‘De reis van Sint-Brandaan’ illustreert dit motief goed:

 

“ Toen ze begonnen te hakken,

schoot het eiland met alles erop en eraan

plotseling diep in de oceaan,

zodat de heilige man

maar net op tijd het schip opkwam. Haastig zijn ze in ‘t schip gesprongen en hebben Godes lof gezongen omdat Zijn goedertierenheid

hen van dit onheil had bevrijd.”

 

Er is hier duidelijk te zien dat God de pelgrims redt ondanks hun zondige verleden omdat ze zijn hand volgen. Door het verhaal heen wordt er naast dit motief ook vaak indirect verteld hoe men zich niet moet gedragen:

 

“ Met een van hen is het misgegaan:

om een diefstal moest hij hem laten gaan, daardoor keerde zich God tegen die kapelaan,

kreeg de duivel de gelegenheid,

die met een teugel hem had verleid,

die hij wegnam, terwijl het niet mocht. Zo heeft de duivel hem bezocht,

kreeg macht over de kapelaan.”

 

In dit stukje tekst wordt verteld dat stelen een zonde is en de duivel hierdoor macht over de mens krijgt. Dit soort lessen komen in het verhaal vaker voor en wijzen op een typisch middeleeuws kenmerk: verstopte lessen en boodschappen in een spannend verhaal. 

 

Naast de duidelijke middeleeuwse inhoud van dit verhaal is de schrijfstijl ook erg kenmerkend voor dit tijdvak. Zo wordt er gebruik gemaakt van de typische middeleeuwse manier van ontkennen met ‘en’ of ‘ne’ voor de werkwoorden. Een goed voorbeeld hiervan is de zin: “Wat waer ofte loghene es.” (wat echt waar is en wat niet). In deze zin is duidelijk te zien dat er gebruik wordt gemaakt van ‘ne’ voor het werkwoord “es”. 

Bovendien is ‘De reis van Sint Brandaan’ oorspronkelijk in een Duits Nederlands dialect geschreven, wat erg logisch is. In de middeleeuwen was er namelijk nog geen ‘Nederlandse taal’ maar werden er verhalen geschreven in verschillende dialecten. Dit kwam omdat Nederland nog bestond uit verschillende staten en er dus geen behoefde was een overkoepelende standaardtaal. Er wordt in dit verhaal naast het dialect ook duidelijk gebruik gemaakt van Latijnse woorden en klanken zoals “es” (‘je bent’ in het Latijn). Dit verhaal is naast deze uitgave helemaal in het Latijn uitgegeven wat schetsend is voor de middeleeuwen: Latijn was een toonaangevende taal voor geschriften.

 

‘De reis van Sint Brandaan’ is dus niet zomaar een boek uit de middeleeuwen: het is het perfecte voorbeeld van een middeleeuws Katholiek verhaal. Het verhaal omvat verschillende kenmerkende middeleeuwse thema’s zoals de goedgezindheid van God, voorbeeldige levens en hoe men ze moest leven én ontdekkingsreizen. Naast de inhoud is de opbouw en spelling van dit verhaal ook nog eens kenmerkend voor een Middelnederlands geschrift. Kortom, ‘De reis van Sint Brandaan’ is typerend voor het middeleeuwse tijdvak en de populariteit van het verhaal is goed te verklaren. Men hield nou eenmaal van een spannend reisverhaal mét levenslessen!