Het boek Het land van herkomst is geschreven door E. du Perron en is een autobiografische roman met als hoofdpersoon Arthur Ducroo. Du Perron is geboren in Nederlands-Indië op 2 november 1899 in Meester Cornelis, wat nu Jatinegara op Java is. Hij overleed enkele uren na de Nederlandse capitulatie op 14 mei 1940 in Bergen aan een hartaanval. Du Perron (Ducroo) heeft eerst tweeëntwintig jaar in Nederlands-Indië gewoond, waarna hij met zijn ouders naar België verhuisde en gingen wonen in Gistoux in een kasteeltje dat Grouhy heet. Du Perron vond dit leven in dit kasteeltje niks, want zijn vader had na hun komst zelfmoord gepleegd in Brussel. Dit kwam doordat er vermoedelijk een macht in Grouhy zat die satanisch leek. Dit blijkt hieruit: “Toen hij Grouhy voor het eerst zag voelde hij er zich toe aangetrokken door een macht die hem later satanisch leek, en toen hij er levensmoe rondliep, wees hij mij in de tuin alles wat aan zijn ‘verblinde ogen’ was ontgaan: ...” Daarom woonde Ducroo dan ook voornamelijk in Brussel of in Parijs. Toen ook zijn moeder in 1933 stierf, kwam hij in financiële problemen. Dit kwam door de economische crisis van de jaren dertig en het onverkoopbare kasteeltje. Ducroo moest leven van de pen en was eerst journalist in Nederlands-Indië. Later, in Europa, was hij schrijver van: gedichten, verhalen, dagboeken, werken over Multatuli, ongeveer 5500 brieven en ook romans zoals Het land van herkomst. Maar in hoeverre past Het land van herkomst bij de literaire stromingen uit zijn tijd?

Bij Het land van herkomst passen twee literaire stromingen, namelijk het modernisme en ‘liever vent dan vorm’. Bij het modernisme passen zes kenmerken, namelijk dat de modernistische auteur van een chaotische en ongrijpbare wereld een geheel wil maken, twijfelachtig is, individualist is, terughoudend is, observeert en analyseert. Het observeren en analyseren komt met name in het gedeelte over zijn jeugd in Nederlands-Indië voor, zoals: “Maar de Tjiletoeh was een machtig water, somber, hoewel aan weerkanten prachtig begroeid, stil, diep en breed.” Dat de schrijver erg terughoudend is wanneer het aankomt op het doorhakken van knopen of het ondernemen van concrete actie, komt hier bijvoorbeeld in voor: “Ik wil er mijn moed in stellen buiten dit alles te blijven zolang dit kan.” Verder is de modernistische auteur een individualist en geen partijganger. Dit betekent dat de schrijver geen kant of partij kiest maar neutraal is en dus ook geen politiek bedrijven moet. In het begin van het boek en in zijn leven denkt Ducroo dat hij ook politiek neutraal is, maar daar komt verandering in wanneer er straatgevechten in Parijs uitbreken tussen communisten, fascisten en de politie. Hierdoor ziet hij in dat niemand partijloos is en iedereen wel ergens een mening over heeft en daardoor ook politiek bedrijft: “Het schijnt dat mensen die niet aan politiek doen, in deze tijd eigenlijk niet bestaan, zeg ik.” Iedereen moet dus een keuze maken, of men dat wil of niet: “– Uitstekend, zegt de specialist in deze materie, maar partijloos is niemand: je bent dupe van een andere vuiligheid en een ander kompromis, als je jezelf in ernst voor partijloos houdt. – In ernst juist zou ik mij toch dààrvoor willen houden, maar volgens de politieke wijsheid heet ik dan een bourgeois. In duivelsnaam! men kan niet altijd sympathiek staan tegenover wat men nu eenmaal is.”

Dit laatste zegt Ducroo tegen zichzelf en dat past ook bij het modernisme, want als lezer kijk je hier namelijk mee met de gedachte van de hoofdpersoon. Wat verder ook bij het modernisme past, is dat de wereld een chaotisch en ongrijpbaar geheel is, zoals bijvoorbeeld: “Frot is uit de duisternissen opgevist, maar ontdekt nu dat hij óók de ziel heeft van Bonaparte en gaat vandaag misschien een staatsgreep doen.” Zulk soort bijzondere gebeurtenissen zijn erg interessant, want hierdoor kan je zien wat er in het hoofd van de hoofdpersoon gebeurt en in het geval van Het land van herkomst in het hoofd van Ducroo zelf. Door deze chaotische tijd is de hoofdpersoon vaak een twijfelaar. Hij vraagt zich dan dus veel dingen af. Doordat hij geen partij wil kiezen is het eigenlijk onmogelijk om een keuze te maken en hij gaat daardoor twijfelen. Maar ook normale twijfel komt voor: “Dit is het nuchter verslag van gisteren; zelfs nu nog weet ik niet welke gevoelens eraan toe te voegen, aangezien alles bijna zonder gevoelens werd doorgemaakt.” 

Twijfel is iets wat bij een mens hoort. Zo kan de hoofdpersoon in Het land van herkomst twijfels hebben. Deze hoofdpersoon is, de ‘vent’, en is bij de literaire stroming ‘liever vent dan vorm’ belangrijker dan de ‘vorm’, dus hoe het geschreven is. Volgens Du Perron en Ter Braak, de twee grondleggers van de ‘liever vent dan vorm’ in de Nederlandse literatuur, moet de schrijver zich in zijn roman vooral een oorspronkelijke, onafhankelijke geest tonen. De manier waarop Het land van herkomst is geschreven, is erg persoonlijk en oorspronkelijk. Du Perron vertelt namelijk zijn hele levensverhaal erg uitgebreid en met zichzelf als hoofdpersoon. Du Perron heeft Het land van herkomst zo geschreven, dat je dus vanuit hem zijn hele leven beleeft en alle gevoelens en vragen die hij heeft ook ervaart. Deze manier van schrijven kom je niet vaak tegen en laat de onafhankelijke geest van Du Perron zien. Je leest op het einde dat hij in een innerlijke strijd terechtkomt en dat hij weet dat hij een onmogelijke keuze moet maken. Ducroo weet bijvoorbeeld niet hoe hij denken moet over de opstanden in Parijs waarbij vele doden vielen en of hij deze doden moest betreuren of juist moest toejuichen. “Hij ontwikkelt het idee, en ik vraag mij ondertussen af welke bril ik had moeten opzetten om het schouwspel van eergisteren als grandioos te zien.” De ‘vent’, dus de hoofpersoon, moet zich niet mee laten slepen door een collectieve beweging. Hiermee wordt bedoeld dat Ducroo niet een groep moet kiezen, zoals de communisten of de fascisten. Ducroo wilde hiertussen dan ook geen keuze maken of deze keuze zo lang mogelijk uitstellen: “Ik wil er mijn moed in stellen buiten dit alles te blijven zolang dit kan.” (blz. 430) Alleen kwam hij tot de conclusie dat iedereen bij een groep hoort: “Als ik mijn kollektiviteit zou moeten vinden, dan zou het die zijn van de intellektueel, van degenen die niet naar de politiek zijn overgelopen onder welk voorwendsel dan ook”. Ducroo vindt dus dat hij tot de niet politiek beïnvloede groep intellectuelen behoort en gaat hier dus tegen de ‘liever vent dan vorm opvattingen’ in. Dit onderbouwt hij met het volgende argument: “Ik heb mij nauwgezegd afgevraagd waarom ik politiek niet tot deze of gene partij behoor en ik vind 2 redenen: weigering van compromis, afschuw van de afstompende autoriteit.” Alleen is deze groep geen politieke stroming en daarom zegt ‘de specialist’: “Partijloos is niemand” en dus zal Du Perron een politieke beslissing moeten nemen.

De vraag of Het land van herkomst past bij de literaire stromingen uit zijn tijd is goed te beantwoorden. Alle modernistische kenmerken komen voor in het boek. Van de ‘liever vent dan vorm’-stroming komt de oorspronkelijke en onafhankelijke geest voor in de unieke manier waarop het geschreven is. Maar of de hoofdpersoon zich wel of niet laat meevoeren door collectieve bewegingen is discutabel. Ducroo laat zich niet meeslepen door een collectieve beweging, maar Du Perron komt erachter dat hij als schrijver een politieke keuze moet gaan maken, want “partijloos is niemand”.  

Bronnen:

-      E. du Perron - leven en werk. (z.d.). Eduperron. Geraadpleegd op 16 februari 2022, van https://eduperron.nl/leven/index.php

-      Lieratuurgeschienis. (z.d.). Het land van herkomst. Literatuurgeschiedenis. Geraadpleegd op 16 februari 2022, van https://www.literatuurgeschiedenis.org/teksten/het-land-van-herkomst

-      Literatuurgeschiedenis. (z.d.). Modernisme in proza. Geraadpleegd op 16 februari 2022, van https://www.literatuurgeschiedenis.org/20e-eeuw/modernisme-in-proza

-      Wikipedia-bijdragers. (z.d.). E. du Perron. Wikipedia. Geraadpleegd op 16 februari 2022, van https://nl.wikipedia.org/wiki/E._du_Perron