Beatrijs is een Middelnederlands werk uit ongeveer 1300 en er is maar één handschrift van bewaard gebleven. Er is niet veel bekend over de schrijver, het was waarschijnlijk dat het verhaal jarenlang eerst oraal werd doorgegeven en pas later uiteindelijk werd opgeschreven. Het verhaal is bedoeld mensen te inspireren om goed te leven, Beatrijs is een exempel: een voorbeeld. Het verhaal van Beatrijs gaat over een jongedame die in het klooster gaat als non. Ze wordt verliefd op een jongeman en loopt met hem weg. Ze krijgen kinderen en wonen zeven jaren in rijkdom, maar als het financieel niet goed gaat, verlaat haar man hen en Beatrijs moet het maar zien te redden in haar eentje. Ze heeft maar één optie en dat is prostituée worden, dat doet ze zeven jaar. Na die zeven jaren, als ze met haar kinderen door het land zwerft, komt ze haar oude klooster tegen. Uiteindelijk biecht ze voor haar zonden en het blijkt dat Maria veertien jaar lang haar plaats heeft ingenomen in het klooster. Zo kan zij weer veilig terugkeren als non. Beatrijs is een typisch voorbeeld van de Middelnederlandse literatuur. 

Het eerste kenmerk van de Middelnederlandse literatuur dat duidelijk voorkomt in Beatrijs is de hoofsheid of de hoofse cultuur. De hoofse cultuur kwam eerst voor in de adellijke elite maar kwam later ook voor lager in de samenleving. Hoofsheid hield in dat een hoofs persoon zich gemanierd, beschaafd en netjes gedroeg: mensen respecteren, zichzelf kunnen beheersen en beleefd spreken. De cultuur werd zo verspreid via literatuur, bijvoorbeeld in Arthurromans oftewel ridderverhalen. De helden in die verhalen gedroegen zich precies volgens de hoofse regels, het was ook de bedoeling om hen als voorbeeld te nemen. Echter, konden alleen mensen met redelijk wat geld en tijd zich zo gedragen als de helden in de verhalen. In Beatrijs wordt duidelijk gemaakt dat Beatrijs ervan overtuigd is een echte hoofse non te zijn, totdat ze verliefd wordt op een jongeman. Ze spreekt af met de jongen om weg te lopen. Ze bidt nog voor de laatste keer bij het Maria-altaar en laat haar spullen daar bij het altaar achter. Als ze hem ontmoet in de boomgaard draagt ze alleen haar hemd. Ze schaamt zich omdat dat niet gepast is voor haar hoofse status. De jongeman laat haar eerst omkleden voordat ze weggaan om samen te leven. Nog een voorbeeld is dat als later de jongeman impliceert te gaan vrijen in het bos waar ze langs rijden, Beatrijs boos wordt, het is niet dat ze het niet wil, maar ze vindt het onprettig dat het nou precies in ergens in een veld moet, want ze is ondertussen geen hoer. Ze zegt: ‘Boerenkinkel, wat denk je wel! Moet ik vrijen in ’t open veld, zoals vrouwen het doen, voor geldmet hun ordinaire lijven. Ik zou niet weten waar ik moest blijven van schaamte.’ 

Een tweede kenmerk is dat het in dichtvorm is geschreven. Eerder was er nog geen boekdrukkunst, dus om het verhaal door te geven aan anderen was het vertellen. Beatrijs werd dus geschreven in dichtvorm, zodat mensen het makkelijker konden onthouden. In de tekst zelf wordt ook een aantal keren duidelijk gemaakt dat het verhaal eerst bedoeld was om het te vertellen, door zinnen als: “Luister nu”. Boeken waren ook een kostbaar bezit, alle materialen die nodig waren om een boek over te schrijven waren erg duur. De meeste mensen in de middeleeuwen konden dus ook niet lezen, daarom waren verhalen zoals Beatrijs bedoeld om naar te luisteren. Bijvoorbeeld liepen minstreels in herbergen of op markten het verhaal op te dragen om in ruil daarvoor voedsel of geld te krijgen. Beatrijs werd dus ook verteld in kerken om mensen te inspireren. 

Ten derde zijn exempelen een kenmerk van de Middelnederlandse literatuur. Verhalen over mensen die voorbeeldig hebben geleefd, bedoeld om mensen te inspireren in hoe ze hun leven moet leiden of ze te waarschuwen juist niet zo te handelen. Exempelen hoeven niet altijd een goed voorbeeld te zijn, het kan ook over iemand gaan die slechte dingen heeft gedaan in diens leven maar later gestraft wordt om diens slechte daden. Zo worden mensen gewaarschuwd en aangespoord hunzelf toe te vertrouwen aan Maria of God. Beatrijs komt haar oude klooster tegen tijdens het bedelen met haar kinderen. Zij krijgen onderdak bij een weduwe en ze vraagt naar een kosteres die veertien jaar geleden is gevlucht uit het klooster. De weduwe wordt boos en zegt dat er niets wat überhaupt in de buurt kwam van wat Beatrijs zei is gebeurd en dat de kosteres altijd netjes haar taken vervulde. Even later bidt ze tot Maria en zegt ‘U hebt ondervonden dat ik spijt heb van mij zonden en U weet, ze doen me zeer. Er waren er zoveel, ik weet niet meer waar ik ze deed en met wie allemaal. Helaas! Ze worden me fataal, want nu God me uit het oog heeft verloren zal niemand mijn gebeden verhoren.’ In het gebed valt ze in slaap en ziet ze een visioen in haar droom. Ze hoort een stem die zegt dat Maria veertien jaar lang haar plek heeft ingenomen. Dus ze kan zonder dat iemand het merkt weer stilletjes terugkeren. Later als ze nog steeds niet heeft gebiecht voor haar zonden verschijnt een engel, kortgezegd zegt hij dat ook al bidt zij zoveel dat haar zondes niet vergeven zullen worden als ze niet biecht. Beatrijs is er eindelijk van overtuigd al haar zonden op te biechten. ‘Er was dus nooit zo’n grote zonde of Uw genade ging die te boven. Dus ook voor mij, zo wil ik geloven, geldt Uw grenzeloze barmhartigheid, want ik heb grote, grote spijt.’ En ze wordt uiteindelijk vergeven. 

Tot slot kan er nu wel gezegd worden dat Beatrijs een echt voorbeeld van Middelnederlandse literatuur is. Dat Beatrijs zeven jaar lang zondigt en later toch weer biecht en zich uiteindelijk keert tot Maria is een typisch kenmerk. De hoofse cultuur komt sterk in dit verhaal terug en ook de dichtvorm laat zien dat dit een echte middeleeuws werk is.

Bronnen: 

Beatrijs bulkboek literaire klassieken – Theo Knippenberg https://www.literatuurgeschiedenis.org/teksten/beatrijs 

Nederlands module literatuur van de middeleeuwen