Een man schuiert wat rond tussen de graven van Paulstadt: ‘Der Mann blickte über die Grabsteine, die wie hingestreut vor ihm auf der Wiese lagen. Das Gras stand hoch, und Insekten schwirrten in der Luft. Auf der bröckeligen, von Holunderbüschen überwucherten Friedhofsmauer sa eine Amsel und sang. Er konnte sie nicht sehen. Seit einer Weile schon hatte er es mit den Augen, und obwohl es mit jedem Jahr schlimmer wurde, weigerte er sich, eine Brille zu tragen. Es gab Argumente dafür, doch er wollte sie nicht hören. Wenn ihn jemand darauf ansprach, sagte er, er habe sich nun mal so eingerichtet und fühle sich wohl in der zunehmenden Verschwommenheit seiner Umgebung.’ 

Deze opening is betekenisvol. De tegenstelling tussen leven en dood is voelbaar in de overwoekerende vlier over de afgebrokkelde muur van de begraafplaats, de merel die voor de man wel te horen is, maar niet te zien, omdat zijn ogen elk jaar achteruit zijn gegaan en hij eigenlijk wel vrede heeft met het vervagen van zijn omgeving. Uit alles blijkt dat hij bereid is af te dalen in de onderwereld. Hij hoort de stemmen al van de mensen die onder de zoden liggen.

Vanaf dat moment komt er in elk hoofdstuk een dode aan het woord, die steeds op zijn eigen manier, in zijn eigen stijl vertelt over het leven dat hij heeft geleid. De een doet dat door enkele bijzondere fragmenten uit het leven te noemen, de andere door een globaal overzicht te geven van het geleide leven. Al spoedig verschijnt in het hoofd van de lezer een ondergronds netwerk van verloren levens die elkaar raken of zijdelings passeren. Gestrande huwelijken, verloren kinderen of ouders, kleine lichtjes daartussen die even opvlammen om vervolgens weer gedoofd te worden, passeren, waarin de tegelijkertijd de bijzonderheid én de vergeefsheid van het leven tot uitdrukking komen. 

Een oude dame zakt aan het einde van haar leven langzaam weg in dromen, waarin geluiden door elkaar gaan lopen en verbinding leggen tussen haar herinneringen: ‘In meinen Träumen nisteten sich ihre Schnarchgeräusche ein: als das Blubbern des Bootsmotoren im fremden Hafen, als das Heben und Senken des aufbrechenden Waldbodens, als das Schnarchen meines Vaters, leise und rau, irgendwo im Dunkeln einer längst verlassenen Wohnung. “Ich werde das Unbegreifliche dort drauen niemals mit Gott anreden. Und sollte ich es dennoch einmal tun, so liegt das an den Medikamenten, hast du verstanden?” De laatste twee zinnen getuigen van een zwarte humor die regelmatig in het boek voelbaar is.

Door alle verhalen krijg je een beeld van de bevolking van Paulstadt: de aantrekkelijke bloemenvrouw, de aandoenlijke inspanningen van Navid al-Bakri voor zijn eigen groentewinkel, het iets te ambitieuze Freizeitzentrum dat door de te zachte bodem instortte en drie levens eiste, alsof de weke grond al in verbinding stond met het dodenrijk. Er ligt een sluier van treurigheid over de roman: “Genau genommen erinnere ich mich an mein ganzes Leven nur wie durch einen Schleier der Traurigkeit.”

De verhalen komen binnen en grijpen aan. Het is alsof het gewicht van de doden aan de lezer trekt. Maar het heelt. De tijd staat voor even stil en je ervaart een Catharsis: “Ich glaube, ich hatte das Gefühl, die Zeit würde stillstehen, während ich bei ihr sa. Es gab keine Uhr im Zimmer, und ich selbst besa seit langem keine mehr. Erst jetzt fällt mir auf, dass ich während meines ganzen Aufenthalts im Sanatorium keine einzige Uhr gesehen habe. Die Zeit schien belanglos geworden zu sein – und andererseits zu kostbar, um sie in bloe Minuten, Stunden und Tage zu fassen.” En dat is nu precies de werking van ‘Das Feld’.

Dietske Geerlings

Robert Seethaler – Das Feld. Wilhelm Goldmann Verlag, München. 272 blz. €11,99