Ten eerste is zelfreflectie een belangrijke factor in het begrijpen van het thema ‘identiteit’ in Belcampo’s verhalen. Hoe de hoofdpersoon naar zichzelf kijkt, is waar het verhaal Bekentenis door gestuurd wordt. Dit wordt zeer symbolisch getoond door de hoofdpersoon letterlijk zichzelf te laten ontmoeten. Dit gebeurt namelijk ook figuurlijk. De hoofdpersoon is verdeeld in een tweestrijd wat betreft zijn identiteit. Aan de ene kant wil hij een leven van avontuur en spontaniteit, maar aan de andere kant wil hij gelukkig zijn en gevestigd zijn met een gezin. Door met zijn spiegelbeeld telkens om te wisselen welk leven hij leidt, voelt hij nooit een duidelijkere hang naar naar één soort leven. Vooral de laatste zin is interessant: “En het merkwaardigste van al deze omwisselingen is dit: hier zit ik nu; geen van u allen weet, wie van ons beiden ik ben-en ik weet het zelf ook niet meer.” (Belcampo, 1934, Bekentenis) Die zin maakt duidelijk dat hij niet meer weet wie hij is en wat hij wil.  

In Het Grote Gebeuren is zelfreflectie ook een belangrijk onderdeel. Maar waarbij Bekentenis veel meer gaat over het leven zelf, gaat Het Grote Gebeuren meer over de goede of slechte eigenschappen daarvan. De hoofdpersoon wordt namelijk net als ieder ander gewogen of hij goed of slecht is geweest. Eerst is de hoofdpersoon hier onzeker over, waardoor hij aan de duivels probeert te ontkomen. Net als in Bekentenis is de hoofdpersoon hier in een tweestrijd van identiteit. Maar het verhaal eindigt op een andere manier. De engelen hadden namelijk de speciale opdracht gekregen om Belcampo naar de hemel mee te nemen. Dit bevat veel meer zelfvertrouwen dan in de vorige twee voorbeelden, waar een duidelijke innerlijke strijd speelt. Hij lijkt dus te vinden dat zijn persoonlijkheid ‘goed’ is. Er kan geen eenduidig antwoord gegeven worden op de vraag waarom hij dit gedeelte heeft geschreven. Het kan satirisch bedoeld zijn, hij kan daadwerkelijk gevonden hebben dat hij een bovengemiddeld goed karakter had, Belcampo kan kritiek hebben geleverd op de begrippen ‘goed’ en ‘kwaad’, en zo voort. Hoe dan ook, het kan onmogelijk los gezet worden van het begrip ‘identiteit’.

 

Ook de mate waarin anderen de identiteit van de hoofdpersoon beïnvloeden, speelt een grote rol in Belcampo’s werk. Dit komt vooral tot uiting in Uitvaart. In dit verhaal fungeert de aristocratie als de factor die de identiteit van de hoofdpersoon probeert te veranderen. Door de gevangenen te mishandelen en tegen elkaar op te zetten, worden ze gedehumaniseerd. De gevangenen worden lege schulpen, met alleen beestachtige impulsen als persoonlijkheid. De hoofdpersoon verzet zich hiertegen. Dus ook hier is er een tweestrijd te zien, waarbij hij aan de ene kant wordt beïnvloed door anderen en aan de andere kant vecht voor het voortbestaan van zijn individualiteit. De waardigheid om een eigen identiteit te uiten is hier belangrijker dan het eigen leven. Daarom gunt hij het de elite niet om hem te laten vechten met de anderen voor het naar beneden geworpen vlees, zelfs als hij daardoor verhongert. Ook als hij met de slavin, die van hetzelfde volk als hij is, naar beneden valt, naar hun ondergang, geeft hij geen aandacht aan zijn naderende einde.

Ook in Het Grote Gebeuren speelt de invloed van iemand anders op iemands identiteit een grote rol. Hier zijn het de engelen en de duivels die beslissen of iemand ‘goed’ of ‘slecht’ is geweest, wat natuurlijk erg vage begrippen zijn die door iedereen anders kunnen worden geïnterpreteerd. Toch worden door deze wezens hier de acties van mensen hun hele leven beïnvloed, om maar niet door hen in de hel gestopt te worden. Dus deze engelen en duivels hebben de identiteiten van alle mensen naar hun hand gezet door hen altijd naar het ‘goede’ te laten streven. Ze bepalen en beoordelen wie iedereen is. 

In Bekentenis is dit kenmerk op een compleet andere manier aanwezig. De hoofdpersoon komt daar duidelijk in aanraking met iemand anders, en die persoon verandert zijn persoonlijkheid aanzienlijk, maar in tegenstelling tot de andere twee verhalen, is de verandering hier totaal vrijwillig. De andere persoon maakt het mogelijk dat de hoofdpersoon verandert, maar het is geen nieuwe identiteit. De wil om deze verwisseling te ondergaan zat al in hem. Daarom is de hoofdpersoon in dit verhaal veel meer in zichzelf gekeerd.  

Dus hoewel veel van zijn verhalen gaan over hoe de ander iemands identiteit verandert, is er altijd een sterk individueel verzet tegen dit effect. Belcampo probeert als enige het laatste oordeel te overleven in Het Grote Gebeuren. In Uitvaart blijft de hoofdpersoon koste wat kost zichzelf en in Bekentenis is de ander vooral een synoniem voor zichzelf.

 

Tot slot is het existentiële begrip authenticiteit een belangrijk kenmerk van deze verhalen. Het streven naar het voortbestaan en uiten van de eigen individualiteit, ongeacht enige externe invloeden, kenmerkt Uitvaart. Terwijl de elite de hoofdpersoon probeert om te vormen naar iemand die hij niet is, probeert hij koste wat kost zichzelf te blijven. Hij keert zich af van de homogene mensenmassa om hem heen, zijn medegevangenen, om een unieke persoonlijkheid te blijven hebben. Het maakt niet uit wat de elite hem aandoet, hij blijft zichzelf. In Het Grote Gebeuren is het ook duidelijk dat Belcampo eruit springt in vergelijking met de anderen om hem heen. Iedereen wordt beoordeeld op goed en slecht en ze schikken zich hier ook naar. Alleen de hoofdpersoon heeft andere plannen. Hij is eropuit om deze hele beoordeling over te slaan om zo als enige over te blijven op de wereld. Ondanks wat de mensen en de wezens om hem heen doen en zeggen, blijft hij zijn persoonlijkheid trouw. Bekentenis volgt weer een patroon van tweedeling. In dit verhaal heeft de hoofdpersoon het moeilijk om zijn eigen identiteit te behouden, als hij wordt geconfronteerd met een andere versie van zichzelf. Telkens als hij zijn eigen persoonlijk aanhoudt, lonkt de tegenpool daarvan. Hij maakt dus een innerlijk conflict door. Het kan echter ook zo zijn dat beide karaktereigenschappen allebei deel uitmaken van de authentieke identiteit van de hoofdpersoon. Alleen komt de ene persoonlijkheid op een ander moment tot uiting dan de andere. De hoofdpersoon blijft niet vasthouden aan wat hij denkt dat het juiste is, maar wordt wie hij op elk gegeven moment wenst te zijn. 

 

De verhalen van Belcampo hebben een sterk thema van identiteit. Binnenin dit kader speelt dualiteit en de rol van de ander een grote rol. Zijn personages kampen vaak met tweesplitsingen in zichzelf, waarbij twee persoonlijkheden met elkaar botsen, wat overigens niet altijd een negatieve ervaring voor de hoofdpersoon is. Ook gaat het vaak over de mate waarin iemand anders de identiteit van de hoofdpersoon probeert te beïnvloeden. Het unieke hierin is dat Belcampo’s personages zich hier weinig van aan trekken. Ze blijven hun eigen persoonlijkheid behouden. De ander accentueert dus vooral de unieke persoonlijkheid van het hoofdpersonage. En dat is bij Belcampo ook de leidende factor in het thema ‘identiteit’: het zo veel mogelijk volgen van de eigen persoonlijkheid. 

 

Bronnen 

 

Belcampo, Bekentenis uit De Verhalen van Belcampo, 1934 

 

Belcampo, Uitvaart uit Tussen Hemel en Afgrond, 1959 

 

Belcampo, Het Grote Gebeuren uit Bevroren Vuurwerk, 1962