‘Het Fregatschip Johanna Maria’ is een verhaal dat thuishoort in de neo-romantiek. Het escapisme en noodlot staan voorop en romantische thematiek is zeker niet achterwege gelaten. In een tijd waar ook modernisme met zijn taalexperimenten flink aanwezig was, is de neo-romantiek voor sommigen een verademing. Zo vonden ook Menno ter Braak en Edgar du Perron, redacteuren van tijdschrift Forum, dat taalexperimenten afdeden aan de persoonlijkheid van het verhaal. Met stellige meningen hebben ze een heel aantal grote namen afgewezen voor hun tijdschrift, terwijl ze Het Fregatschip Johanna Maria van Arthur van Schendel hebben geprezen. Waarom dit boek wel? 

Personalisme was belangrijk voor Ter Braak en Du Perron. “Liever vent dan vorm” was hun motto. Dit hield in dat ze wilden dat de auteur een oorspronkelijke en onafhankelijke geest toonde. De vent is de persoonlijkheid van de auteur die naar voren komt in het verhaal. Diepgang en karakter in een personage zijn belangrijk volgens hen en het verhaal moest overtuigend overkomen. Dit past in het beeld van de persoonlijkheid van Brouwer, de hoofdpersoon in ‘Het Fregatschip Johanna Maria’. Brouwer is een zeilmaker en heeft talent, zijn persoonlijkheid is rustig, gedreven en eenduidig. Bovendien trekt hij zijn eigen conclusies en gaat niet mee met de rest, een onafhankelijke geest. Het conflict in zijn personage is ook interessant: Brouwer twijfelt niet over beslissingen met betrekking tot het schip, maar wel steeds meer over of hij wel het goede levenspad heeft gekozen. 

Verder was het individuele bewustzijn van belang. De redacteurs wilden dit bewustzijn terugzien met al zijn conflicten. In ‘Het Fregatschip Johanna Maria’ heeft Brouwer worstelingen met zijn motief, of anders gezegd, zijn droom. Een groot deel van zijn leven heeft hij meegevaren met de Johanna Maria en hij wil het beste voor het schip. Zijn droom is dan ook om het schip te kunnen kopen. Maar wat heb je voor leven gehad als je je leven lang die droom hebt nagejaagd? En is het het waard om je familieleven voor op te geven? Zoals in het boek beschreven: “... dat hij zich verweet zijn leven nutteloos doorgebracht te hebben, werkend niet voor vrouw en kinderen, die weer voor anderen konden werken, maar voor een schip, dat eens vermolmd zou zijn, hoeveel hij er ook voor gedaan had.” Deze motieven zorgen voor diepgang en in die onvervulde verlangens komt ook de neo-romantiek terug. 

De stilistische vorm van het verhaal zorgt voor de uiting van de “vent”. Het modernisme had veel taalexperimenten en Ter Braak en Du Perron verzetten zich tegen deze uitgebreide belangstelling voor vorm en techniek. Een auteur komt niet overtuigend over met vele aspecten om de tekst heen, maar met de tekst zelf. De tekst moet stellig en overtuigend zijn, en daarmee is de auteur overtuigend waardoor de persoonlijkheid beter naar voren komt. Het boek heeft duidelijke taal, de tijd gaat redelijk snel en er worden vooral objectieve feiten verteld. Bijvoorbeeld: “De reis ging vlugger dan de vorige. Wel maakte het schip geen veertien knopen meer, zoals het twee keren had gedaan, maar stuurlieden en matrozen beijverden zich dat het luisterde naar hetgeen hun handen zo nauwkeurig mogelijk deden.” De vorm is zo simpel mogelijk en de diepgang zit dus niet in de vorm maar in de personages (de “vent”). 

Omdat het tijdschrift Forum in zekere zin een tegengeluid was tegen het modernisme met zijn taalexperimenten, is de neo-romantiek geschikt voor het tijdschrift. De neo-romantiek heeft traditionelere verhalen en maakt het makkelijker om te voldoen aan de eisen van Ter Braak en Du Perron. Arthur van Schendel beschrijft in zijn boek het leven van een eenduidige man met een sterke persoonlijkheid met simpele tekstvormen. De recensie van de redacteuren over Het Fregatschip Johanna Maria is nu goed te begrijpen. Hoe dan ook voldoet Het Fregatschip Johanna Maria aan hun motto: “liever vent dan vorm”. 

Literatuurlijst: 

- de Smedt, M. (2011). Arthur van Schendel, Drie Hollandse romans. De waterman – Een Hollands drama – De grauwe vogels. Bezorgd door Hans Anten, Wilbert Smulders en Joke van der Wiel. Amsterdam: Athenaeum - Polak & van Gennep, 2010. Hasanten. https://hansanten.nl/doc/pdf/ Arthur_van_Schendel_Bespreking_NL_september_2011.pdf 

- Heerma van Voss, T. (2016, 29 augustus). Forum. Literatuurmuseum. https:// literatuurmuseum.nl/artikelen/forum 

- Het fregatschip Johanna Maria - Lezen voor de lijst. (z.d.). Lezen voor de lijst. Geraadpleegd op 5 februari 2021, van https://www.lezenvoordelijst.nl/docenten-15-18/ niveau-3/het-fregatschip-johanna-maria/?docenteninfo 

- Liever vent dan vorm: Forum | Literatuurgeschiedenis. (z.d.). Literatuurgeschiedenis. Geraadpleegd op 5 februari 2021, van https:// www.literatuurgeschiedenis.org/20e-eeuw/liever-vent-dan-vorm-forum 

- Neoromantiek. (2020, 22 mei). In Wikipedia. https://nl.wikipedia.org/wiki/ Neoromantiek 

- van Schendel, A. (1930). Het Fregatschip Johanna Maria (46ste editie). Meulenhoff