Blogopmaak

Medeplichtig en ontheemd
Bespreking van 'Pastorale' van Stephan Enter

Een enkele keer krijgt een auteur het voor elkaar dat je je als lezer een personage voelt in het boek dat je eigenlijk aan het lezen bent. Niet op de manier dat je samenvalt met de hoofdpersoon, want dat gebeurt tijdens het lezen natuurlijk wel vaker, maar dat je zelf, naast de personages, ook rondwandelt in het boek. Deze ervaring valt je ten deel als je ‘Pastorale’ van Stefan Enter leest.

Op de eerste bladzijde waan je je in hetzelfde klaslokaal als Oscar, zit je misschien een paar banken achter hem. ‘Zijn aandacht zwenkte – via de formules op het krijtbord, de reikende vinger van een jongen links vooraan – en kwam tot stilstand bij de uit zonlicht gegoten vensterbank naast hem, waar een bromvlieg zich woedend stukvloog op het raam.’ Je maakt deel uit van de lome sfeer die in het lokaal hangt en ziet van dichtbij hoe Oscar uit het raam kijkt. Dat dit anders is dan je inleven in een hoofdpersonage, merk je als je een hoofdstuk later in de trein zit bij Louise, de zus van Oscar, die als eerstejaarsstudent op weg is naar haar ouderlijk huis. Je bent getuige. ‘Ze kwam omhoog, duwde het schuifraampje open. En meteen zoog het lege compartiment zich vol met geraas en de droge, warme geuren van het land. Ze liet zich terugvallen, veegde een paar voor haar ogen hangende haren opzij en wachtte het moment af: zo dadelijk zou zich, niet langer dan tien, twaalf tellen, in een flauwe bocht het vergezicht tonen dat haar de afgelopen twee jaar vaker had getroffen wanneer ze bijna thuis was.’ Je ziet haar zitten bij het raampje, voelt haast zelf hoe de trein schommelt, terwijl dat niet eens geschreven staat. 

Oscar krijgt van zijn docent de opdracht het huiswerk te brengen naar zijn Molukse klasgenoot Jonkie Matupessy, die net een ongeluk heeft gehad en thuis moet zitten. Je voelt als lezer bijna de opluchting dat Oscar het moet doen en niet jijzelf, want jij had ook uitgekozen kunnen worden. Jonkie heeft geen vrienden in de klas op deze reformatorische school in Brevendal. De Molukse gemeenschap in dit dorp wordt gezien als een agressief en oorlogszuchtig volk. De broer van Jonkie zou een treinkaper zijn, volgens een van Oscars klasgenoten. Oscar zit er dan ook niet op te wachten dat hij het werk bij hem thuis moet brengen, in een wijk die zelden door de Nederlanders wordt betreden. 

In plaats van Jonkie zelf treft Oscar zijn zus Dona aan. Hij is diep onder de indruk van haar en van de sfeer in huis.
Ondertussen is Louise beland in het vervallen landhuis waar zij haar jeugd heeft doorgebracht met haar broertje Oscar, haar vader, die zich dagenlang in zijn studeerkamer afzondert en moeder, die heel betrokken is bij de kerkgemeenschap in Brevendal. Louise twijfelt aan haar studie, heeft al haar geld erdoorheen gejaagd, rookt, drinkt en heeft een relatie met een veel oudere man. Ze zoekt naar een manier om haar moeder op de hoogte te brengen van haar geldproblemen.

Langzaam maar zeker word je medebewoner van Brevendal, maak je kennis met de kerkgemeenschap, die veel goede doelen steunt, maar de Molukse gemeenschap in het eigen dorp links laat liggen. Je waart rond in en om het oude landhuis, ziet in de wonderlijke gesprekken met de ouderling hoe Louise verwijderd is geraakt van het geloof van haar moeder, ziet hoe harteloos de Nederlandse regering de Molukse gemeenschap heeft laten vallen, hoe Jonkies vader nog altijd hoopt dat hij naar zijn geboorteland kan terugkeren, hoe gastvrij hij is en trots dat Oscar hun gezin bezoekt. Je voelt de spanning tussen de twee culturen en je begint je plaatsvervangend te schamen en voor je het weet, ga je op zoek naar je eigen wortels, je eigen kijk op dit alles, je raakt betrokken en medeplichtig. ‘ ‘Kijk’, zei hij. ‘Een Ambonees op een kerktoren. En dan heb ik ook nog naar korfbal staan kijken. Daar heeft in heel Indonesië niemand van gehoord. Hollandser kan ik niet meer worden.’ Oscar knikte. Er zat iets in Jonkies stem dat nieuw was, een soort weemoed.’ 

Uiteindelijk komt er een moment dat je de laatste bladzijde hebt gelezen en dan blijf je ontheemd achter en voelt heimwee, naar het verhaal, waarin je zojuist nog rondliep en naar alles wat je zelf verloren hebt. Het verhaal komt los van Brevendal en raakt een diepere laag in de lezer. Het is een ervaring die je niet wilt missen.


Share by: