De ontdekking van de hemel werd in 2007 uitgeroepen tot het beste Nederlandstalige boek aller tijden. Het boek gaat over een wereld waarin God de hoop in de mensheid heeft verloren, en daarom de opdracht geeft de 10 geboden (het contract dat hij ooit met de mensheid sloot) te laten vernietigen. Dit beroemde boek werd in de jaren 1990-1992 geschreven door Harry Mulisch, geboren te Haarlem, 27 juli 1927. Mulisch werd erkend tot ‘De Grote Drie’ van naoorlogse Nederlandse schrijvers. Ook heeft hij prijzen gekregen voor zijn hele oeuvre, zoals de P.C. Hooft-prijs en de Prijs der Nederlandse Letteren.

De ontdekking van de hemel lijkt in eerste instantie een religieus verhaal, het bevat God, engelen en aspecten uit de bijbel. Mulisch zelf gelooft echter niet. Zo zegt hij in een interview: ‘Maar God? Nee. Als ik aan God zou geloven, had ik toch nooit een boek als De ontdekking van de hemel kunnen schrijven?’ Mulisch schreef niet het boek met het beeld dat de wereld zo in elkaar zat, maar speelde God zelf. Hoe zag deze creatie van Mulisch eruit?

Het verhaal begint met een conversatie tussen twee engelen (het woord ‘engel’ wordt, in de context van de verteller en zijn collega, overigens helemaal niet genoemd in het boek). Uit die conversatie blijkt dat deze engelen vrouw noch man zijn, en slechts bestaan uit intelligentie. De engelen zijn allemaal collega’s van elkaar en hebben dus ook verschillende posities. Zij leven in het zogeheten Oneindige Licht, en zijn zelf ook licht: ‘Drijf naar mij toe in langzaam wentelende parallellepipeda door dit witter dan witte Licht, dat hier van alle kanten straalt en klinkt, waar wij door omgeven en van doordrongen zijn, zelf een deel er van, licht in Licht, harmonie in Harmonie.’ Deze engelen kunnen mensen op aarde sturen. Het is echter niet zo eenvoudig, het is lastiger om een mens iets te laten doen dat tegen hun gevoel in gaat. Zo zegt de engel: ‘Het probleem met mensen is dat we ze wel kunnen dringen, maar niet dwingen.’ Ook kunnen deze engelen materie aansturen, kunnen bijvoorbeeld een boom om laten waaien.

In dat oneindige licht huizen ook Vonken. Vonken hebben in tegenstelling tot engelen wel een geslacht. Voor iedere mogelijke combinatie van een spermacel en een eicel uit het verleden, heden en de toekomst bestaat Vonk. Het begrip ‘aarde’ gaat een Vonk te boven, net zoals het begrip van oneindig licht een mens te boven gaat. Vonken kunnen komen en gaan, van het Licht naar de aarde en weer terug. Zij brengen licht naar de wereld, in de gestalte van een mens: ‘ Door er heen te gaan, breng je het Licht er heen, en de enige manier om het Licht er heen te brengen is door er heen te gaan.’ Mensen worden ‘slapenden’ genoemd, die de weg terug naar het Licht moeten vinden via geloof en kennis.

In Mulisch’ wereld is er niet alleen licht en vreugde, de hel en duivel bestaan er ook, en Lucifer schijnt de mensen beter te kennen dan God. Het gaat in zijn wereld de verkeerde kant op met de mensheid door een pact dat Francis Bacon met Lucifer sloot. Lucifer fluisterde Bacon allemaal dingen in die leidden tot een snelle ontwikkeling van de techniek, de grootste bedreiging voor het bestaan van de hemel. Door techniek werden mensen steeds slimmer. Door nieuwe uitvindingen konden mensen het DNA ontrafelen, een slecht teken: ‘Met diezelfde code hebben wij ze veel te slim gemaakt.’ Door middel van die kennis zouden mensen zelf combinaties van genen kunnen maken, de taak van de hemel: ‘Met hun biotechnologie zullen zij de genetisch essentie van een bepaalde eicel en van zo’n bepaalde celkern met een staart binnen afzienbare tijd veel sneller en eenvoudiger kunnen fabriceren dan wij die kunnen selecteren met onze romantische, rijkelijk ouderwetse fokkerij [...]’. De technologie neemt steeds meer de plaats in van de theologie. Wanneer er vroeger vanuit de hemel tegen de mens gesproken werd geloofde men nog dat het van God kwam, maar dat is veranderd: ‘Maar daar zijn wij mee opgehouden, nadat die wezens op het idee waren gekomen dat het niet onze stem was die zij hoorden, maar hun eigen innerlijke stem.’

Muziek speelt ook een bijzondere rol in deze wereld. Zo wordt een Vonk een ‘harmonisch trillend snaartje licht’ genoemd. Ook noemt de engel ‘harmonie in Harmonie’ wanneer hij het over het Oneindige Licht heeft, wat zou suggereren dat er muziek klinkt in de hemel van Mulisch. Die muziek lijkt in verband te staan met het getal 8. Quinten, de jongen die de opdracht uitvoert, begreep dat hij een boodschap had gekregen toen hij voor het eerst twee octaven op zijn moeders cello speelde: ‘ [...] het was alsof hij een boodschap had gekregen, een opdracht tot iets waartoe alleen hij in staat was!’ Het leek alsof hij een klank uit het midden van de wereld had ontvangen. Het gebouw waar hij uiteindelijk de stenen tafelen naartoe brengt, is ook een achthoekig gebouw, met allemaal achten op het plafond. Toen hij zijn opdracht uitvoerde, zag hij in de kapel ook zijn moeder, die celliste was. Zij zou dus ook de muziek kunnen symboliseren. Ook lijken vormen, zoals een trapezium en een bol, een bijzondere betekenis te hebben in het verhaal. Zij worden ook genoemd in het Oneindige Licht: ‘[...] dat daar figuren gestalte aannemen en verdwijnen, driehoeken, cirkels, ellipsen, hyperbolen, bollen, kegels, kubussen, octaëders, dodecaëders [...]’ De steen in de kapel, het plein in Jeruzalem en het Plein in Venetië zijn bijvoorbeeld allemaal trapezia. Het lijkt dus allemaal met elkaar verbonden te zijn, maar wat de samenhang tussen de muziek, het getal 8 en de vormen is, blijft een mysterie.

Mulisch schept een mooie complexe wereld waarin engelen voorkomen, de hemel niet zonder de aarde kan bestaan en andersom, de duivel de mensheid ten onder probeert te laten gaan, en waarin muziek een magische rol heeft. En hij zag dat het goed was.

Bronnenlijst

Meeuwse, P. (2010, 31 oktober). Gesitueerd in de hemel (november 1992). Trouw. Geraadpleegd op 10 oktober 2022, van https://www. trouw.nl/cultuur-media/gesitueerd-in-de-hemel-november-1992-bf59889b/

Mulisch, H. (1997). De ontdekking van de hemel (2v.). De Bezige Bij.

Nederlands Bijbelgenootschap. (1983). Bijbel.

Visser, A. (2007, 24 december). Harry Mulisch Nu moeten anderen het maar doen. Trouw. Geraadpleegd op 10 oktober 2022, van https://www.trouw.nl/nieuws/harry-mulisch-nu-moeten-anderen-het-maar-doen-b3c6e524/?referrer-https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F

Wikipedia-bijdragen. (2022, 29 juni). Harry Mulisch. Wikipedia. Geraadpleegd op 10 oktober 2022, van https://nl.wikipedia.org/wiki/Harry_Mulisch